Ngọc Lam (Turquoise) – Đặc điểm, nguồn gốc và xác định giá trị

Màu xanh da trời nhạt đã làm cho ngọc lam được ưa chuộng ngay từ trong các nền văn hóa thời Thượng cổ. Ngọc lam đã là trang sức cho các đấng trị vì Ai Cập cổ đại, của người Aztec, người Ba Tư, người vùng Lưỡng Hà, vùng đồng bằng sông Ấn Độ và ở chừng mực nào đó cũng ở Trung Quốc thời xưa. Mặc dù là một trong các loại đá quý lâu đời nhất, Ngọc Lam đến châu Âu (qua Thổ Nhĩ Kỳ) lần đầu tiên cùng với các sản phẩm mới khác qua Con đường tơ lụa vào thế kỷ thứ 14, nên người ta nhầm lẫn gọi Ngọc Lam là “đá Thổ” hay “pierre turquoise” trong tiếng Pháp. Trong văn hóa Trung Hoa, đá ngọc lam có hình dạng giống quả thông và màu giống quả thông còn non, vì vậy ngọc lam trong ngôn ngữ tiếng Trung còn gọi là ” lục tùng thạch”.

Nhiều nền văn hóa cổ đại đính ngọc lam trong các đồ vật trang trí. Cán dao nghi lễ từ Peru này có hình dáng giống như một tù trưởng huyền thoại.

Ngọc lam trên thế giới là đến từ tương đối đa dạng nguồn gốc, không chỉ ở Trung Quốc, mà còn ở Ai Cập, Iran, Hoa Kỳ, Nga, Chile, Úc, Peru, Nam Phi, Ấn Độ, Pakistan, v.v. Tuy thế loại đá này chỉ được tìm thấy ở một số nơi trên trái đất: những vùng khô cằn và cằn cỗi, nơi nước ngầm có tính axit, giàu đồng thấm xuống tầng đá thấp hơn và phản ứng với các khoáng chất có chứa phốt pho và nhôm. Kết quả của quá trình trầm tích này là một hợp chất xốp, xuyên suốt đến mờ đục của đồng và nhôm photphat ngậm nước.

Màu ngọc lam có thể thiếu độ lấp lánh và độ trong của các loại đá quý trong suốt như ruby, ngọc lục bảo và sapphire, nhưng lịch sử đồ sộ và màu sắc thỏa mãn tâm hồn khiến nó trở thành một loại đá quý đáng mơ ước. Màu sắc của ngọc lam có thể bao gồm từ xám và vàng xỉn đến xanh cỏ đến xanh da trời sáng, các màu đều có tông trung bình. Thông thường, giá trị của ngọc lam được đánh giá dựa trên ba phẩm chất cơ bản — màu sắc, kết cấu bên ngoài, và sự hiện diện hay vắng mặt của những mạng nhện.

Đặc điểm của khoáng vật Ngọc Lam Turquoise

Thành phần khoáng chất và cấu trúc hóa học

Một axit nước đồng và muối nhôm của một khoáng chất có công thức hóa học là CuAl₆(PO₄)₄(OH)₈·5H₂O. Thành phần lý thuyết là P₂O₅ 34,12%, Al₂O₃ 36,84%, CuO 9,57%, H₂O 19,47%. Ngọc lam được tạo ra trong tự nhiên rất khác so với thành phần lý thuyết.

Cấu trúc và Hệ tinh thể

Đặc trưng vốn là một khoáng chất siêu vi tinh thể, ngọc lam hầu như không bao giờ tạo thành các tinh thể đơn lẻ và tất cả các đặc tính của nó vì thế rất thay đổi. Thử nghiệm nhiễu xạ tia X cho thấy hệ thống tinh thể của nó là tam nghiêng, hay triclinic

Turquoise gần như luôn luôn là dạng tinh thể siêu vi tinh thể (cryptocrystaline) và có hình thái khối đặc (massive) vì thế chúng không có hình dạng bên ngoài xác định. Tinh thể của ngọc lam, ngay cả ở quy mô hiển vi, là rất hiếm. Điển hình là ở dạng lấp đầy các mạng nhện hoặc đứt gãy, nốt sần hoặc ở dạng chùm nho, dạng thạch nhũ được báo cáo. Ngọc lam cũng có thể thay thế giả định hình feldspar, apatite, các khoáng chất khác, hoặc thậm chí cả hóa thạch. Odontolite là xương hoặc ngà voi hóa thạch mà trong lịch sử được cho là đã bị biến đổi bởi turquoise hoặc các khoáng chất phốt phát tương tự như vivianite sắt phốt phát. Sự phát triển xen kẽ với các khoáng chất đồng (cu) thứ cấp khác như chrysocolla cũng rất phổ biến.

Tính chất cơ học

Độ cứng

Những viên ngọc lam tốt nhất đạt độ cứng Mohs tối đa chỉ dưới 6, có nghĩa hơn thủy tinh một chút. Nếu ngọc lam có vẻ xốp, và có màu như phấn, độ cứng sẽ thấp hơn. Nhìn chung độ cứng Mohs là từ 5 ~ 6

Tỉ khối

Với độ cứng thấp (6 trên thang Mohs), trọng lượng riêng của ngọc lam cũng thấp hơn và loại khoáng vật này độ xốp cao; những đặc tính này phụ thuộc vào kích thước những lỗ xốp siêu nhỏ. Vì thế tỉ khối của ngọc lam là 2,4 ~ 2,9, giá trị tiêu chuẩn là 2,76

Độ dai

Loại mờ dục, xốp như phấn có độ dai thấp và dễ gãy, loại dày có độ dai tốt.

Vệt

Vệt của nó có màu trắng xanh dương hoặc xanh lục nhạt.

Độ trong

Ngọc lam thường đục, nhưng có thể mờ đục ở những phần mỏng. Tỳ vết thường là các đốm đen hoặc các mạch limonite thẳng màu đen hoặc các tạp chất ôxít sắt khác.

Tính chất quang học

Màu sắc

Ngọc lam có màu xanh lam da trời, đặc trưng đến mức nó đã trở thành một màu xanh tiêu chuẩn. Còn lại là các màu xanh đậm, xanh nhạt, xanh hồ, xanh lam, xanh táo, xanh ngả vàng, vàng nhạt và xám nhạt. Nguyên tố đồng là yếu tố chính gây ra màu xanh lam. Sắt có thể thay thế một phần nhôm trong thành phần hóa học, làm cho màu ngọc lam có màu xanh lục. Hàm lượng nước cũng ảnh hưởng đến màu xanh lam.

Ánh

Đá được đánh bóng có ánh giữa ánh thủy tinh và ánh mỡ, và bề mặt chưa đánh bóng có độ bóng mờ của ánh mỡ.

Chiết suất

Chỉ số khúc xạ của ngọc lam (đo bằng ánh sáng natri, 589,3 nm) xấp xỉ 1,61 hoặc 1,62; đây là giá trị trung bình và được xem như một giá trị đọc duy nhất trên máy đo khúc xạ đá quý, do bản chất đa tinh thể gần như luôn thay đổi của ngọc lam

Phổ hấp thụ

Phổ hấp thụ cũng có thể đọc được bằng kính quang phổ cầm tay, cho thấy một vạch ở 432 nm và một dải yếu ở 460 nm (điều này được nhìn thấy tốt nhất với ánh sáng phản xạ mạnh).

Huỳnh quang

Dưới ánh sáng cực tím sóng dài, ngọc lam đôi khi có thể phát huỳnh quang màu xanh lục, vàng hoặc xanh lam sáng; loại đá này trơ dưới tia cực tím và tia X sóng ngắn.

Những nguồn chính của đá Turquoise

Trung Quốc

Trong các di tích văn hóa Hồng Sơm, Long Sơ, Mã Gia Diêu, bao gồm các di tích văn hóa Tam Tinh Đôi và Nhị Lý Đầu, phát hiện được các tạo vật được dát bằng ngọc lam trong một số lượng lớn các bình nghi lễ để cúng tế trời và các vị thần. Từ thời Xuân Thu, Chiến Quốc đến Tần và Hán, ngọc lam được sử dụng rộng rãi hơn, thậm chí làm quà tặng cho các liên minh ngoại giao. Vào thời nhà Thanh, nó được gọi là “Ngọc của trời”, và nó được liệt vào hàng đặc sản của hoàng gia và là đồ trang sức độc quyền của đất nước.

Trung Quốc là một trong những nguồn chính của ngọc lam. Ngọc lam được khai thác ở Trúc Sơn, Vân Tây ở Hồ Bắc, Mã An Sơn ở An Huy , Bạch Hà ở Thiểm Tây ,Tích Xuyên ở Hà Nam, Kumul ở Tân Cương, Ulan ở Thanh Hải và những nơi khác. Trong số đó , ngọc lam chất lượng cao ở Vân Dương, Trúc Sơn và Vân Tây ở tỉnh Hồ Bắc là nổi tiếng thế giới về cả sản lượng lẫn chất lượng. Ngày nay, phần lớn ngọc lam chất lượng hàng đầu đều có xuất xứ ở khu vực này. Ngọc lam cũng được tìm thấy ở Giang Tô, Vân Nam và những nơi khác.

Hoa Kỳ

Trong thời kỳ tiền Tây Ban Nha, người Anh-Điêng ở vùng Tây Nam đã khai thác ngọc lam bằng búa đá và cuốc làm từ sừng hưu. Lửa cũng đã được sử dụng để làm nứt lớp đá nền có chứa turquoise. Mỏ lớn nhất trong số những mỏ ban đầu này nằm gần Cerillos, New Mexico, gần Santa Fe ngày nay. Nó sâu 200 feet (70m) dưới lòng đất và rộng 300 feet (100m) ở nhiều nơi. Ngọc lam từ các mỏ tiền Colombia ở Tây Nam được buôn bán rộng rãi, một số còn đi xa đến tận Đế chế Aztec ở Mexico.

Ngọc lam được sử dụng trong Đồ trang sức của người bản địa Mỹ được khai thác ở Tây Nam Hoa Kỳ. Các nghệ nhân trang sức người Mỹ bản địa sử dụng Ngọc lam trong đồ trang sức của họ từ các mỏ ở Arizona, Nevada, Colorado và New Mexico.

Nevada là nguồn khai thác ngọc lam lớn từ những năm 1930, và cho đến đầu những năm 1980, tiểu bang này là nguồn sản xuất lớn nhất ở Hoa Kỳ. Người ta ước tính rằng trong những năm qua, 75 tới 100 mỏ khác nhau đã khai thác được một lượng lớn ngọc lam. Cho đến nay, tổng sản lượng ngọc lam thô được ước tính nằm trong khoảng 40 đến 50 triệu đô la. Ngọc lam là đá quý chính thức của bang Nevada.

Màu sắc của ngọc lam có màu từ xanh lục đậm đến xanh lam nhạt. Hầu hết các viên đá có vết ma trận khác nhau. Giá trị của màu sắc và dấu ma trận là đối với sở thích cá nhân của mỗi người.

Cận cảnh – Quá trình khai thác ngọc lam ở Tây nam Hoa Kỳ

Phóng viên của Cronkite News, Heather Turner, làm một phóng sự cho chúng ta biết về một mỏ ngọc lam gia đình, Colbaugh Processing, ở Bắc Arizona. Hầu hết các mỏ ở Arizona đều bị cạn kiệt và không được khai thác thương mại. Hầu hết các mỏ ở Arizona là mỏ đồng lộ thiên, với ngọc lam được những người khác khai thác theo hợp đồng.

Iran – Huyền thoại về ngọc lam Ba Tư

Ngọc lam là một trong những loại đá quý đầu tiên trên thế giới. Các mỏ đá quý lâu đời nhất trên thế giới được phát triển trước thời Ai Cập cổ đại, ở phần phía nam của bán đảo Sinai vào khoảng năm 6000 trước Công nguyên.

Các mỏ ngọc lam Ba Tư có tuổi đời tương tự. Việc khai thác đá turquoise bắt đầu ở vùng đất này khoảng 5000 năm trước – hoặc thậm chí 7000 năm trước. Trong khi những mỏ đá tốt nhất của Ai Cập đã cạn kiệt và có chất lượng thấp hơn nhiều, các mỏ gần Nishapur vẫn hoạt động cho đến ngày nay. Thậm chí nhiều hơn – các nhà địa chất đã đánh giá rằng với tốc độ hiện tại, việc khai thác có thể tiếp tục ở đây trong 200 năm nữa.

Trong ít nhất 2000 năm, khu vực này từng thuộc về đế quốc Ba Tư, cho đến này nay vẫn là nguồn cung cấp ngọc lam quan trọng. Ở mỏ ngọc tại đây, sản phẩm màu xanh lam tự nhiên và chuyển sang màu xanh lục khi bị nung nóng do mất nước, được giới hạn trong một khu vực ở Neyshabur, vùng đất có đỉnh núi Ali-Mersai cao 2.012 mét (6.600 ft), cách Mashhad hàng chục km , thủ phủ của tỉnh Razavi Khorasan, Iran.

Trong vài nghìn năm, các mỏ và những thợ đào turquoise ở Nishapur là nhà cung cấp chính của loại đá quý này cho Cựu thế giới. Qua hàng thiên niên kỷ, màu ngọc lam từ Nishapur đã để lại ảnh hưởng sâu sắc đến nghệ thuật và giá trị văn hóa của Ba Tư. Người ta học cách bắt chước loại đá có màu xanh da trời thuần khiết này để làm thủy tinh, men, và màu xanh lam. Các khu cung điện và nhà thờ Hồi giáo, gạch lát trong bồn, hàng may mặc và đồ trang sức được phủ bằng các vật liệu đa dạng có màu xanh ngọc này.

Đánh giá chất lượng và giá trị của Ngọc Lam

Màu sắc

Màu của ngọc lam được đánh giá cao nhất là màu xanh lam đều, đậm, tone trung bình. Nhưng một số người tiêu dùng thích màu xanh lục lam, và một số nhà thiết kế đương đại tích cực tìm kiếm màu xanh bơ và xanh lá chanh.

Nguồn khai thác truyền thống của turquoise chất lượng cao, đôi khi được mô tả là “màu xanh trứng chim cổ đỏ” – ‘robin’s egg blue” hoặc “xanh da trời”, là xuất phát từ quận Nishapur của Iran, quốc gia trước đây được gọi là Ba Tư. Vì vậy, khá thường xuyên, bạn sẽ nghe những người trong nghề gọi màu ngọc lam có màu tuyệt đẹp này là “xanh Ba Tư”, cho dù nó có thực sự được khai thác ở Iran hay không.

Mặc dù màu xanh Ba Tư được ưa chuộng, các sắc thái khác của màu xanh lam cũng được người yêu thích loại đá này chú ý

Mặc dù màu xanh Ba Tư được ưa chuộng, các sắc thái khác của màu xanh lam cũng được người yêu thích loại đá này chú ý. Cũng như màu xanh Ba Tư, những sắc thái này thường gắn liền với nguồn gốc truyền thống của chúng. Ví dụ, ngọc lam của Mỹ hoặc Mexico có màu xanh lam nhạt, hoặc xanh lục ngả lam đến xanh lam ngả lục, trong khi ngọc lam Ai Cập có màu xanh lục lam đến xanh lục hơi vàng.

Kết cấu

Kết cấu của ngọc lam phụ thuộc vào thành phần của nó. Ngọc lam là một khoáng vật vi tinh, có nghĩa là một tập hợp vô số của các tinh thể cực nhỏ tạo thành một khối rắn. Nếu các tinh thể được sắp xếp gần nhau, vật liệu đá này sẽ ít xốp hơn, vì vậy nó có kết cấu mịn hơn. Màu xanh ngọc lam có kết cấu mịn có ánh bóng hấp dẫn như sáp khi được đánh bóng. Ngọc lam có độ xốp cao hơn – có nghĩa là kết cấu thô hơn – có độ bóng mờ sau khi được đánh bóng.

Độ xốp và kết cấu không chỉ ảnh hưởng đến vẻ ngoài mà còn ảnh hưởng đến độ bền. Ngọc lam khá mềm – nó xếp hạng 5 đến 6 trên thang Mohs. Ngọc lam với kết cấu thô xốp cũng có thể có độ dai kém. Các mẫu ngọc lam có kết cấu mịn hơn có độ dai từ trung bình đến tốt.

Tóm lại, ngọc lam có độ xốp thấp và kết cấu mịn có giá trị hơn là ngọc lam có độ xốp cao và kết cấu thô. Đá có độ xốp lớn có thể bị hóa chất xâm nhập dễ dàng hơn và dễ bị biến màu hơn. Đá thô, xốp thường được xử lý để làm cho chúng mịn hơn, sáng hơn và bán được trên thị trường.

Ma trận

Trầm tích ngọc lam thường hình thành trong đá mimonite hoặc đá sa thạch. Ma trận Limoniet tạo ra các mảng màu nâu sẫm trong ngọc lam, trong khi đá sa thạch tạo ra các mảng màu rám nắng. Những dải này này giống như các vệt, mạng nhện hoặc mạch.

Nhìn chung, sự xuất hiện của vệt ma trận sẽ làm giảm giá trị của ngọc lam. Nhưng điều đó không có nghĩa là màu ngọc lam có ma trận luôn kém giá trị hơn. Một số người mê loại đá này thực sự thích sự hiện diện của ma trận trong viên đá nếu vẻ ngoài chung của nó vẫn giữ được sức hấp dẫn và sự cân bằng.

Điều này đặc biệt đúng nếu đó là một loại ngọc lam được biết đến trong thương mại là ‘ngọc lam mạng nhện”. Chúng chứa ma trận ở dạng mỏng, hoa văn giống như mạng nhện chạy trên khắp bề mặt của viên đá quý. Các hoa văn tạo ra sự tương phản đậm với màu xanh lam sáng của loại đá quý này.

Trên thị trường ngọc lam cao cấp, những viên đá không có ma trận sẽ có giá cao nhất. Đá với ma trận mạng nhện đẹp sẽ đứng thứ hai về giá trị.

Lời kết

Ngọc lam có thể thiếu độ lấp lánh và độ trong của các loại đá quý có màu trong suốt như ruby, ngọc lục bảo và sapphire, nhưng với lịch sử và màu sắc thỏa mãn tâm hồn khiến chúng trở thành một loại đá quý đáng mơ ước. Màu sắc của ngọc lam có thể bao gồm từ xám và vàng xỉn đến xanh cỏ đến xanh da trời sáng, tông trung bình.

Ngọc lam được khai thác ở nhiều nơi trên thế giới, trong đó nổi tiếng là Vùng Tây Nam Hoa Kỳ, Tỉnh Hồ Bắc của Trung Quốc, và mỏ ngọc Ba Tư nổi tiếng từ thời cổ đại ở

Thông thường, cho dù một màu xanh ngọc thời trang có đáp ứng được điều lý tưởng hay không, nó được đánh giá dựa trên ba phẩm chất cơ bản — màu sắc, kết cấu và sự hiện diện hay vắng mặt của ma trận.