Nephrite và Jadeite: Theo dòng lịch sử

Nephrite và nền văn hóa Trung Hoa: Sự gắn bó lâu đời

Trên những ngọn núi và con sông ở miền tây Trung Quốc, những tảng đá nephrite thô – trong đó có nhiều viên đá nhỏ đủ để nắm vừa trong lòng bàn tay của một người thợ mỏ – ẩn chứa một kho báu tinh xảo. Gần 5000 năm trước, người Trung Quốc cổ đại đã hiểu rằng những tảng đá này ẩn chứa bên trong chúng một chất liệu cứng, dễ cắt và có màu sắc đẹp. Đó là nephrite, một loại đá có thành phần chủ yếu là các khoáng chất silicat canxi, magiê và sắt.

Vật liệu này đủ bền chắc để chạm khắc thành các công cụ và vũ khí sử dụng lâu bền. Người Trung Quốc cổ đại cũng chạm khắc các đồ trang trí và điêu khắc bằng nephrite với thiết kế tinh xảo. Họ sử dụng nó để làm một nhạc cụ gọi là “Biên Khánh”, được sử dụng chủ yếu trong các triều đình của Trung Quốc. Nó được tạo thành từ những phiến đá nephrite mỏng, mỗi phiến tạo nên âm của một nốt nhạc khác nhau.

Những phẩm chất tự nhiên của Nephrite đã trở thành một phần của cuộc sống hàng ngày. Các nhà triết học thường so sánh các đặc tính của loại đá này với các đức tính của con người như sự công bình và sáng suốt. Chẳng bao lâu nephrite đã trở thành một phần không thể thiếu của bản sắc Trung Quốc, một biểu tượng của mọi thứ mà nền văn hóa tin rằng có giá trị.

Jadeite và nền văn hóa Nam Mĩ

Ở phía bên kia thế giới, các nền văn minh Trung Mỹ cổ đại chấp nhận một loại ngọc khác: loại đá ngày nay được gọi là jadeite và được cấu tạo chủ yếu từ các khoáng chất natri và nhôm silicat. Nhiều nhà địa chất cho rằng jadeite là một loại đá biến chất hình thành trong điều kiện áp suất cao và nhiệt độ thấp. Môi trường địa chất tạo điều kiện cho sự hình thành jadeite thường xảy ra dọc theo các đới hút chìm hiện đại hoặc cổ đại.

Sớm từ những năm 1500 trước Công nguyên, người dân ở Trung Mỹ đã sử dụng jadeite làm công cụ, vũ khí và đồ trang trí chạm khắc như mặt nạ nghi lễ. Vào đầu thế kỷ 16, khi Cortez xâm lược đế chế Aztec, jadeite là kho báu giá trị nhất mà Montezuma phải cống nạp. Nhưng khi người cai trị Aztec cố gắng tặng Cortez ba hạt ngọc bích vô giá, người Tây Ban Nha đã bị xúc phạm bởi món quà. Cortez thích vàng và ngọc lục bảo hơn, và ông đã gửi quân cướp bóc của mình về nhà để làm giàu cho Đế chế Tây Ban Nha.

Người Châu Âu thời bấy giờ không coi trọng giá trị của Jadeite như cách mà các nền văn minh Nam Mỹ trân trọng chúng

Phần lớn jadeite của Guatemala đã đến châu Âu dưới dạng chạm khắc hoặc đồ trang sức đã được chạm khắc lại hoặc mài để sử dụng làm thuốc. Người châu Âu chỉ đơn giản là không quen thuộc với jadeite, vì vậy họ ít coi trọng loại đá quý ngoại lai này.

Sau sự sụp đổ của người Aztec, nền văn minh bị chinh phục đã từ bỏ truyền thống jadeite của mình. Nhưng vào đầu những năm 1900, khi các nhà khảo cổ học khai quật các đồ tạo tác bằng jadeite, phát hiện này đã làm dấy lên sự quan tâm không chỉ đối với các nền văn hóa cổ đại của Trung Mỹ, mà còn về jadeite như một phương tiện biểu đạt của chúng.

Jadeite và niềm đam mê mới của người Trung Quốc

Khoảng 200 năm sau khi việc khai thác jadeite ở Trung Mỹ ngừng lại, jadeite từ một nguồn phía đông đã khuấy động nền văn hóa Trung Quốc. Năm 1784, Trung Quốc đánh chiếm Miến Điện (nay là Myanmar), một khu vực giàu jadeite. Hoàng đế của Trung Quốc, Càn Long, rất ấn tượng với cái gọi là “ngọc mới” này từ các mỏ hẻo lánh. Ông ra lệnh đưa tất cả jadeite thô từ khu vực bị chinh phục đến Bắc Kinh để chế tạo thành đồ trang sức và chạm khắc tinh xảo.

Triều đình Trung Quốc đã rất ngạc nhiên trước màu sắc tuyệt đẹp của ngọc bích Miến Điện. Màu xanh lục đậm của jadeite chất lượng hàng đầu — được gọi là Imperial để tôn vinh sự nhiệt tình của Hoàng đế Càn Long đối với viên đá quý — khiến ngay cả màu xanh tốt nhất của nephrite cũng bị lấn át.